Μικρασιατική Καταστροφή.

Μονάδες του Γ΄ Σώματος Στρατού αποβιβάζονται στην προβλήτα της Ραιδεστού τις πρώτες μέρες του Σεπτεμβρίου 1922.

Αποβίβαση μονάδων του Γ΄ Σώματος Στρατού στη Ραιδεστό, πρώτες μέρες του Σεπτεμβρίου 1922.

Μία ακόμη φωτογραφία από την αποβίβαση του Γ΄Σώματος Στρατού στη Ραιδεστό.

΅Συνοστισμός στρατού και προσφύγων της Βιθυνίας στην παραλία της Ραιδεστού.

Ἀποβίβαση τμημάτων τοῦ Γ´ Σώματος Στρατοῦ στή Ραιδεστό στίς 5.9.1922. μετά τήν ἧττα τοῦ Α´ καί τοῦ Β´ Σώματος Στρα­τοῦ στή Φρυγία στίς μάχες τοῦ Ἀφιόν, τοῦ Χαμούρκιοϊ καί τοῦ Ἀλῆ Βεράν, τό Γ´ Σῶμα Στρατοῦ ὑποχρεώθηκε νά συμπτυχθεῖ καί, χωρίς νά δώσει σοβαρές μάχες, νά μεταφερθεῖ μέ πλοῖα ἀπό τήν Ἀρτάκη στή Ραιδεστό, διασώζοντας δύο ἀπό τίς τρεῖς μεραρχίες του μέ τό ὑλικό τους, ἀλλά μέ χαμηλό ἠθικό.

       Μαζί μέ τό Γ´ Σῶμα Στρατοῦ πού ἀριθμοῦσε 60000 ἄντρες, ἀπο­βι­βάστηκαν στή Ραιδεστό καί 80000 ἀλλόφρονες, ταλαιπωρημένοι πρό­σφυγες τῆς Μικρᾶς Ἀσίας. δέν φαντάζονταν ὅτι σέ σαράντα μέρες θά ἀναγκάζονταν νά πάρουν πάλι τό δρόμο τῆς φυγής. Στίς 2 Σεπτεμ­βρίου ἐπικράτησε ἀναρχία στή Ραιδεστό μέ ὁμάδες στρατιωτῶν νά πυρο­βολοῦν ἀπαιτῶντας τήν ἀπόλυσή τους. Τέτοια φαινόμενα καί τό χαμηλό ἠθικό ὅλων, ἐμπόδισαν τήν ἔγκαιρη ἀντίδραση καί ἀνασυγ­κρότηση, πού ἴσως ἔσωζε τήν Ἀνατολική Θράκη ἀπό τήν ἐκκένωσή της από τον ελληνικό πληθυσμό.

 

Το Τρίτο Σώμα Στρατού στην παραλία της Ραιδεστού (Τέλη Σεπτεμβρίου 1922 ).

Τή διάσπαση τοῦ μετώπου τῆς Μικρᾶς Ἀσίας στίς 14 Αὐγούστου 1922 καί τίς ἧττες τοῦ Α´ καί τοῦ Β´ Σώματος τῆς Στρατιᾶς τῆς Μικρᾶς Ἀσίας στίς μάχες τοῦ Ἀφιόν, τοῦ Χαμούρκιοϊ καί τοῦ Ἁλῆ Βεράν, ἀκολούθησε ἡ διάλυση τοῦ Ἑλλη­νικοῦ Στρατοῦ καί ἡ ἄτακτη ἐκκένωση τῆς Μικρᾶς Ἀσίας μέ τή φυγή, τή σφαγή καί τήν αἰχμαλωσία τῶν χριστιανικῶν πληθυσμῶν.

Οἱ ἴδιοι οἱ Ἕλληνες εὐθύνον­ται γιά τή διάλυση καί τήν καταστροφή τοῦ Ἑλ­λη­νικοῦ Στρατοῦ. Πρῶτα, μέ τά τεράστια σφάλματα τῆς πολιτικῆς καί τῆς στρα­τιω­τικῆς τους ἡγεσίας καί κατόπιν μέ τήν ἐκ­δήλωση στό μέτωπο καί στίς κρισι­μότερες στιγμές τοῦ ἀγώνα, ὅλων τῶν ἀρνητικῶν χαρακτηριστικῶν τοῦ ἑλλη­νικοῦ χαρα­κτήρα.
Ἀπό τούς ἐνθουσιασμούς, τήν ἐπιθε­τι­κή ὁρμή καί τήν αὐτοπεποίθηση τῆς νικη­φόρας στρατιᾶς τοῦ 1919–1921, βρισκό­μαστε στήν κατάπτωση τῆς διαγωγῆς καί τοῦ φρονήματος τῶν πολεμιστῶν, πού ἐγ­καταλείπουν τόν Αὔγουστο τοῦ 1922 τόν ἀγῶνα. Ὅσοι γενναῖοι κρατοῦν μέ ὑψηλό φρόνημα τίς θέσεις τους, γνωρίζουν τό μάταιο τοῦ ἀγώνα τους καί τέλος αὐτο­κτονοῦν ἤ αἰχμαλωτίζονται˙ ὅπως αὐτοί οἱ ὁποῖοι κράτησαν τό πεδίο τῆς μάχης τοῦ Ἀλῆ Βεράν. Αὐτά καί πολλά ἄλλα κάνουν ἀδύνατη τή συγ­κρά­τηση τῆς κατάστασης ἀπό ὅσους προσπά­θησαν. Οἱ νικηφόρες μάχες τῶν ὑπο­χω­ρούντων συν­τεταγμένων τμημάτων δείχνουν τό πόσο ἄδικες εἶναι ἡ ἧττα καί ἡ καταστροφή.
Ὁ Ἑλληνισμός ἔδωσε τόν Αὔγουστο τοῦ 1922 κρίσιμες μάχες στήν Φρυγία, μάχες πού ἔκριναν τήν πορεία του γιά τούς ἐρχόμενους αἰῶνες. Οἱ ἀγῶνες αὐτοί ἔγιναν στήν πραγματικότητα χωρίς στρα­τιωτική ἡγεσία. Ἀλλά τό ἴδιο ἀνύπαρκτη ἦταν καί ἡ πολιτική ἡγεσία ὅλου τοῦ Ἑλλη­νισμοῦ κατά τίς κρίσιμες ἐκεῖνες ὧρες. Τά διαχρο­νικά ἀρνητικά χαρακτη­ριστικά τῶν Ἑλλήνων, ἡ τάση πρός τή διχόνοια, ὁ ἀτομισμός πού μεταλάσσεται σέ ἀλαζονία καί ἐγωπάθεια, ἡ ἀσυμφω­νία, ἡ ἔλλειψη συστηματικῆς προσέγγισης, ἡ ἔλλειψη ψυχραιμίας καί ὑπομονῆς, εἶχαν δημιουργήσει μία κατάσταση μέγιστης κρίσης, ὥστε νά εἶναι ἀδύνατος ὁποιοσδή­ποτε πολιτικός χειρισμός, ἀλλά καί ὁποια­δήποτε στρατηγική κίνηση. Τά ὑπολείμ­ματα τῆς Στρατιᾶς τῆς Μικρᾶς Ἀσίας κατευθύνονται πρός τήν Ἀθήνα, ἀντί νά πλεύσουν ἀμέσως πρός τή Θράκη καί τήν Κωνσταντινούπολη καί οἱ στρατιῶτες φροντίζουν νά καταφύγουν στά χωριά τους καί τά σπίτια τους μέ τή βοήθεια τῆς κυβέρνησης, πού τρέμει τό ἐνδεχόμενο στρατιωτικοῦ κινήματος.
Ἡ ἀποσύνθεση τοῦ ἑλληνικοῦ στρα­τοῦ καί ἡ ἀπώλεια τοῦ πολεμικοῦ ὑλικοῦ του ὁδήγησαν στό ἀσύλληπτο μέγεθος τῆς Μι­κρασιατικῆς Καταστροφῆς καί τήν ἐγκα­τάλειψη τῆς Ἀνατολικῆς Θράκης, ἀφοῦ ἡ Ἑλλάδα βρέθηκε ξαφνικά χωρίς ἀξιό­μαχο στρατό, χωρίς συμμάχους καί ἀπομο­νώ­θη­κε ὁλοκληρωτικά. Ἡ Μικρά Ἀσία, ἡ Κων­σταντινούπολη, ὁ Πόντος καί ἡ Ἀνα­τολική Θράκη, χάθηκαν γιά τόν Ἑλληνισμό.
Ὡστόσο, παρ' ὅλο πού ἡ ἧττα τοῦ ἑλληνικοῦ στρατοῦ δέν ἦταν συντριπτική καί ὑπῆρχαν περιθώρια γρήγορης ἀνα­σύν­ταξης καί ἀνασυγ­κρότησής του, —ὅπως φαίνεται νά ἀποδείχθηκε τό 1923—, τό ἠθικό του, ὁ πανικός τῶν πληθυσμῶν καί τό ἠθικό τῆς ἡγεσίας τοῦ στρατοῦ, φαινό­ταν τότε νά ἀποκλείουν κάτι τέτοιο.
Ἡ Μεγάλη Βρετανία, πού βασιζόταν στήν ἀσπίδα τοῦ Ἑλληνικοῦ Στρατοῦ γιά τήν κάλυψη τῶν Στενῶν, τῆς Κωνσταντινούπολης καί τῆς οὐδέτερης ζώ­νης πού κατεῖχε στή Μικρά Ἀσία, φάνηκε ἀμέσως μετά τήν ἐκκένωση τῆς Μικρᾶς Ἀσίας ἀπό τούς Ἕλληνες, νά ἐπιδιώκει σαφῶς, στήν ἀρχή, τήν ἀνασυγ­κρότηση τοῦ Ἑλληνικοῦ Στρατοῦ. Δέν ἤθελαν νά συρθοῦν σέ πολεμική σύγκρουση μέ τήν Τουρκία, ἐνῶ προτιμοῦσαν τήν παρουσία τῶν Ἑλλήνων στή Θράκη, ἀπό τήν περι­κύκλωση τῶν κατεχομένων ἐδαφῶν καί τῶν Στενῶν ἀπό τούς Τούρκους. Ἀντίθετα οἱ Γάλλοι, σέ ἀνοικτή ρήξη πρός τούς Ἄγγλους, εἶχαν ἐκχωρήσει τήν Ἀνατολική Θράκη στούς Τούρκους, ἀκόμη καί πολύ πρίν τόν Αὔγουστο τοῦ 1922.
Στίς ἀρχές τοῦ Σεπτεμβρίου τοῦ 1922 καί ἐνῶ οἱ Τοῦρκοι συγ­κέντρωναν τόν νικηφόρο στρατό τους στήν ἀπέναντι πλευρά τῶν κατεχόμενων ἀπό τήν Ἀντάντ ζωνῶν τῆς Νικομήδειας καί τῶν Στενῶν, ἐκδηλώθηκε κρίση στίς ἀγγλογαλλικές σχέσεις. Ἡ Γαλλία διαχώρισε τή θέση της καί ὑποστήριξε τήν ἀπαίτηση τῶν Τούρ­κων γιά προσάρτηση στήν Τουρκία τῆς Ἀνατολικῆς Θράκης καί τῶν Στενῶν, πού οἱ Τοῦρκοι θά οὐδετεροποιοῦσαν.