Μαρτυρίες και ανταποκρίσεις (11)

¨       Μαρτυρία Μιλτιάδη Α. Σταμούλη, βουλευτῆ Θράκης κατά τό 1922, ἀπό τό βιβλίο του "Φύρδην Μίγδην", Ἀθῆναι 1959

Τήν 16^ην Αὐγούστου διεδόθηκαν αἱ φῆμαι περί τῆς Μικρασιατικῆς Καταστροφῆς, ἀλλ' ἐπειδή δέν ἐγνωρίζαμεν τό μέγεθος τῆς καταστροφῆς, ἀπεφάσισα νά μεταβῶ μέσῳ Ραιδεστοῦ εἰς Κωνσταντινούπολιν. Εἰς Ραιδεστόν ἐπληροφορήθην τό μέγεθος τῆς καταστροφῆς καί τήν κατάστασιν τοῦ ἐν Ραιδεστῷ στρατοῦ. Ἀλλά ἡ οἰκογένειά μου ἦτο εἰς Κωνσταντινούπολιν καί μετέβην ἐκεῖ, ὅπου εὗρον τόν κόσμον καταστενοχωρημένον. Ἐν συνεννοήσει μέ τούς ἐκεῖ εὑρισκομένους συναδέλφους Φιλ. Μανουηλίδην καί τόν Φλ. Φλωρίδην ἀπεφασίσαμεν νά μεταβῶμεν εἰς Ἀθήνας διά νά ἴδωμεν τί γίνεται μέ τήν Θράκην. Τήν ἡμέραν τῆς ἀναχωρήσεως μας δι' Ἀθήνας, μᾶς λέγει ὁ μακαρίτης Φλωρίδης, ὅτι μεταβαίνομεν εἰς Ἀθήνας καί ἀφήνομεν ἐδῶ τάς οἰκογενείας μας˙ καί κατά πρότασίν μου εἴχαμεν συνέντευξιν μετά τοῦ διευθυντοῦ τῆς Ἀγγλικῆς ἀστυνομίας. Εἰς ἐρωτήσεις μας, ὁ διευθυντής τῆς ἀστυνομίας μᾶς εἶπεν ὅτι εἶναι ζήτημα ἄν θά κρατηθῇ ἡ Κωνσταντινούπολις ἀπό τά συμμαχικά στρατεύματα, καθότι ὑπῆρχε καί ἀσυμφωνία μεταξύ Ἄγγλων ἀφ' ἑνός καί Γάλλων καί Ἰταλῶν ἀφ' ἑτέρου. Τόν ἠρώτησα ποῦ νομίζει ὅτι θά εἶναι ἀσφαλεστέρα ἡ διαμονή, εἰς τό Πέραν ἤ τήν Πρίγκηπον – ὅπου ἔμενεν ἡ οἰκογένειά μου. Μέ ἀπήντησεν ὅτι δέν γνωρίζουν πῶς θά ἐξελιχθοῦν τά πράγματα, ἀλλά νομίζει ὅτι τό Πέραν θά εἶναι ἀσφαλέστερον, διότι καί ἄν γίνῃ ἐπίθεσις ἐκ μέρους τῶν Τούρκων, θά προσπαθήσουν νά κρατήσουν μέρος τῆς Κωνσταντινουπόλεως — καί αὐτό κατά πᾶσαν πιθανότητα — θά εἶναι τό Πέραν. Σημειωτέον ὅτι τότε ἐλέγετο ὅτι ὑπῆρχε περί τάς 50 χιλ. στρατός εἰς Κωνσταντινούπολιν. Καιρός δέν ὑπῆρχεν οὔτε νά ἰδῶ τήν οἰκογένειάν μου καί δέν ἦτο δυναντόν νά ἀναβληθῇ τό ταξείδι μου. Γράφω εἰς τήν σύζυγόν μου, διαμένουσαν εἰς Πρίγκηπον τό τί ἐπληροφορήθην, χωρίς νά ἀναφέρω τό πόθεν, καί τήν συνέστησα νά μεταβῇ τό ταχύτερον εἰς Πέραν καί νά ἔχουν ἕτοιμα τά διαβατήρια, ὥστε μόλις τούς εἰδοποιήσω ἤ ἰδοῦν ἐκεῖνοι τήν κατάστασιν νά ἀναχωρήσουν δι' Ἀθήνας. Ἡ σύζυγός μου μόλις ἔλαβε τήν ἐπιστολήν μου κατεταράχθη καί μέ τήν εἴδησιν ὅτι παίρνουν τούς νέους εἰς Σμύρνην οἱ Τοῦρκοι καί τούς στέλνουν εἰς τό ἐσωτερικόν ἔγινε ἀλλόφρων, μέχρι οὗ κατορθώση τήν ἔκδοσιν τῶν διαβατηρίων. Εἰς αὐτό ἀποδίδω καί τήν ἐντός ὀλίγου ἐκδηλωθεῖσαν ἀσθένειάν της, τόν καρκῖνον. Ἴσως θά εἶχεν ἀρχήν, ἀλλά αὐτό ἐπετάχυνε τήν ἐκδήλωσιν.

Εἰς τάς Ἀθήνας εἶχε γίνει ἡ νέα κυβέρνησις Τριανταφυλλάκου˙ ἐπεσκέφθημεν τούς διαφόρους ὑπουργούς καί ἡ ἐντύπωσίς μας ἦτο ἀπελπιστική. Ἀπεφασίσαμεν νά ἐπιστρέψωμεν εἰς Θράκην. Μέ τόν μακαρίτην Θ. Ἑξηντάρην σιδηροδρομικῶς ἀνεχωρήσαμεν˙ ἔμεινα τό βράδυ εἰς Τυρολόην, διανυκτερεύσας εἰς τό ξενοδοχεῖον, μέ ἀγνώστους Κιρκασίους ἀντικεμαλικούς. Τήν ἐπαύριον ἀνεχώρησαν εἰς Σηλυβρίαν. Εἰς τούς διαμέσους σταθμούς ἀπό Ἀλεξανδρούπολιν, ἡ κατάστασις ἦτο ἀπελπιστική˙ παντοῦ ἐβλέπαμεν τόν κόσμον ἀπογοητευμένον καί ἑτοιμαζόμενον πρός ἀναχώρησιν. Καί εἰς Σηλυβρίαν τά ἴδια˙ ὅλοι ἡτοιμάζοντο πρός ἀναχώρησιν. Ὁ πατέρας ἀρκετάς λίρας εἰς σακκίδια καί τενεκεδάκια εἶχε ρίψει ἐντός τοῦ καπναγωγοῦ θερμάστρας. Ἅμα μέ τό εἶπε, δέν τό ἐθεώρησα φρόνιμον καί τά ἐβγάλαμεν, συναποκομίσαντες αὐτά μαζί μας. Προσεπαθήσαμεν, ὡς καί ἄλλοι, νά φορτώσωμεν διάφορα ἐμπορεύματά μας εἰς Παλαιάν Ἑλλάδα μέ διάφορα ἱστιοφόρα καί ἀτμόπλοια, τά ὁποῖα ἐπί τούτῳ ἤρχοντο. Ἐνθυοῦμαι Ἀθιγγανίδας ἐστερημένας παντός περιουσιακοῦ στοιχείου, αἱ ὁποῖαι ἤρχονται παρανούμενοι πῶς θά φύγουν καί θά ἐγκαταλείψουν τήν περιουσίαν των! Ὁ πατέρας μου μέ τόν ἀδελφόν μου καί ἄλλας οἰκογενείας ἀνεχώρησαν εἰς τάς 5 Ὀκτωβρίου μέ τό ἀτμόπλοιον τῆς Ἐθνικῆς Ἀτμοπλοΐας διά Πειραιᾶ. Ὁ υἱός μου Κίμων, εὑρισκόμενος εἰς Σηλυβρίαν, ἐστάλη πρό 15ημέρου σιδηροδρομικῶς εἰς Ἀθήνας μέ τόν ἐκ Νικομηδείας Κ. Κωνσταντινίδην, εὑρισκόμενον εἰς Σηλυβρίαν διά τήν περίθαλψιν τῶν ἐκ παραλίων τῆς Μικρᾶς Ἀσίας προσφύγων, ἀπό τούς ὁποίους εἶχε γεμίσει ἡ Σηλύβρια. Ἡ σύζυγός μου μέ τά ἄλλα δύο παιδιά μου ἔφθασαν κατά τά μέσα Σεπτεμβρίου εἰς Ἀθήνας. Ἐντός ὀλίγων ἡμερῶν ἡ Σηλύβρια ἄδειασε ἀπό τούς ὁμογενεῖς. Ἔμεινεν μόνον ὁ διοικητής μέ ὀλίγους χωροφύλακας, ἄνευ οὐδεμίας δυνάμεως καί ἐπιβολῆς. Προτοῦ ἐκκενωθῆ ἡ Σηλύβρια τελείως, διερχόμενος ἀπό τάς ἀποθήκας Κάλφογλου, τάς εἶδα πλήρεις γεννημάτων. Ἐρωτῶ τόν Ἀλ. Κάλφογλου, διατί δέν τά φορτώνουν: μέ ἀπαντᾶ ὅτι δέν ἔχουν τά ἔξοδα. Τοῦ λέγω ὅτι δίνω ἐγώ τά ἔξοδα, μέ τόν ὅρον ὅτι, ὅταν πωληθοῦν θά μοῦ ἐπιστρέψουν τά ἔξοδα καί ὅ,τι κέρδος, προκύψη, θά τό μοιρασθῶμεν. Τάς τελευταίας ἡμέρας, περί τάς 10 ἤ 11 Ὀκτωβρίου, ἐμείναμεν εἰς Σηλυβρίαν ἐκ τῶν ὁμογενῶν ἐγώ καί καί ὁ θεῖος μου Ἀχιλλεύς καί ὁ παρ' ἡμῶν φιλοξενούμενος Στ. Κάλφογλου καί οἱ μή θελήσαντες νά ἀναχωρήσουν, ὁ Γιάνκος Συμεών, ὁ ὁποῖος ἀπεπέμφθη ὅταν κατέλαβον τήν Σηλυβρίαν οἱ Τοῦρκοι καί ὁ Μιχάλης Συμεών, ὁ ὁποῖος ἀσθενής ὤν, ἀπέθανεν κατόπιν. …

Ὡς γράφω ἀνωτέρω, προσεπαθήσαμεν ὅ,τι ἦτο δυνατόν νά φορτώνωμεν, διότι τάς τελευταίας ἡμέρας ἔπαυσαν διερχόμενα πλοῖα. Τήν τελευταίαν ἡμέραν 10 ἤ 11 Ὀκτωβρίου παρουσιάσθη πλοῖον, τό ὁποῖον ἐναύλωσα διά Μυτιλήνην καί ἐφορτώσαμεν μερικά σιτάρια καί ἄλευρα, ἐγκαταλείψαντες τά ἄλλα, ὡς καί ὅλα τά ἔπιπλα τῆς οἰκίας —μεταξύ ἄλλων 7 πηλίνας θερμάστρας, ὅλην τήν κρεββατοκάμαραν, σαλόνια— διότι καί πλοῖα σπανιώτατα ἤρχονται καί οἱ Τοῦρκοι ἀχθοφόροι, φοβερίζοντες καί τούς Ἑβραίους ἀχθοφόρους, δέν ἐδέχοντο νά φορτώσουν. Ἐπεβιβάσθημεν καί οἱ τρεῖς τοῦ ἱστιοφόρου καί ἐγκαταλείψαμεν τήν πατρίδα μας. Τό ἱστιοφόρον προσήγγισεν εἰς Ραιδεστόν, ὅπου ἡ ἰδία κατάστασις ἦτο. Ἀφοῦ ἐπεράσαμεν τά Στενά, ὁ καιρός ἐβελτιώθη καί προσεγγίσαμεν εἰς Μυτιλήνην, ἀφοῦ, ὡς ἔμαθον τήν νύκτα, ἀρκετά ἐκ τῶν ἐμπορευμάτων, συνεννοηθείς μέ ἄλλους, μᾶς ἔκλεψεν ὁ πλοίαρχος. Εἰς Μυτιλήνην μετέφερα καί τούς κώδικας, βιβλία τῆς βιβλιοθήκης τῆς Σχολῆς καί εἰκόνας τῆς ἐκκλησίας, ἐνῶ τό ἅγιον λείψανον τῆς Ὁσίας Ξένης καί ἡ κάρα τοῦ Ἁγίου Ἀγαθωνίονος καί ἡ εἰκών τῆς Παναγίας μετεφέρθησαν εἰς Καβάλαν. Τήν ἀπέναντι τῆς Μητροπόλεως παλαιάν μητρικήν οἰκίαν εἰς ἥν ἐγεννήθη ἡ μήτηρ μου, ἐγώ καί τά ἀδέλφια καί τά παιδιά μου, ἡ ἀδελφή μου Ἀναστασία ἐκρήμνισε καί ἔκτισεν νέαν ἀποπερατωθεῖσαν κατά τήν ἀπελευθέρωσιν καί στοιχίσασαν περί τάς χιλίας λίρας. Δέν κατώρθωσε νά κατοικήσῃ ἡ Ἀναστασία, ἐγκαταλείψασα αὐτήν κατά τήν ἀναχώρησίν μας.

Ἐνθυμοῦμαι ὅτι ὅταν μετέβημεν εἰς Ἀθήνας καί ἐπεσκέφθημεν μέ ἄλλους συναδέλφους τόν Ἀντιπρόεδρον τῆς Κυβερνήσεως διά νά τόν ἐρωτήσωμεν διά τήν τύχην τῆς Θράκης καί μᾶς ἔλεγεν ὅτι καμία ἐλπίς δέν ὑπάρχει.

Τήν παραμονήν τῆς ἐκ Σηλυβρίας ἀναχωρήσεώς του, ὁ πατέρας μετέβη εἰς τό παρά τόν βυζαντινόν ναόν τοῦ Ἁγίου Σπυρίδωνος νεκροταφεῖον καί ἀπό τόν τάφον τῆς μητέρας ἐξέθαψε τά ὀστά της, τά ὁποῖα μετεκόμισεν εἰς Ἀθήνας˙ τά εἶχε παρ' αὐτῷ καί ὅταν ἀπέθανε κατά τήν ἐπιθυμία του συνετάφησαν. Κατά τόν Σεπτέμβριον 1937, μεταβάς διά πρώτην –καί ἴσως τελευταίαν φοράν– μετά τῆς θυγατρός μου εἰς Σηλύβριαν, μετέβημεν εἰς τό νεκτροταφεῖον, τό ὁποῖον μετετράπη εἰς οἰκόπεδον, ὅπως καί ὁ ναός καί αἱ ἄλλαι ἐκκλησίαι καί εἰς τήν θέσιν ὅπου ὑπέθετον ὅτι ἦτο ὁ τάφος ἔκαμα τόν σταυρόν μου. Οἱ Τοῦρκοι μᾶς ὑπεδέχθησαν καλῶς.